میراث فرهنگی

میراث فرهنگی یک ملت، نشانه‌هایی از تاریخ یک فرهنگ و یک ملت به شمار می‌رود که روح آن ملت در وجود آنها جنبۀ ابدیت و نوینی به خود می‌گیرد. میراث فرهنگی یک ملت بیانگر هویت فراموش‌نشدنی آن مردم است و عامل مؤثری در جهت شناختن خویش و شناساندن خود به دیگران به شمار می‌رود.
دکتر پرویز ورجاوند

باستان‌شناس و باستان‌شناسی

در قرن اخیر، دو علم هستند که تاریخ را گسترش داده‌اند: یکی از جهت زمانی و دیگری از جهت مکانی. اول به قول رشتی‌ها از دومی شروع می‌کنیم: آن علم که تاریخ را از محدودیت مکانی نجات داد علم فضا بود. موشک فضاپیما آدمی را یه قاره ششم – که ماه باشد – برد و صفحه یا بهتر بگویم جلد ششمی بر پنج جلد تاریخ عالم افزود که البته هنوز اول کار است، ولی ما می‌دانیم که شب دراز است و قلندر بیکار. اما علم نخست که از محدودیت زمانی تاریخ را نجات داد، همین باستان‌شناسی بود، که وقتی دید از پیش نمی‌شود جلو رفت و راه آتیه بسته است، از پشت شروع به کاوش کرد و گفت: از این راه نشد، از آن راه، باستان‌شناس تاریخ را به پیش از اسلام برد و وقتی دید کسی با او درنیفتاد، پس به پیش از میلاد آشنایش کرد و آنگاه تاریخ‌های پیش از المپیک را برایش خواند و چون دید عالم ابتدا ندارد و کسی هم به حرفش ایراد نمی‌گیرد حالا بحثی پیش کشیده که عنوان تاریخِ پیش‌ازتاریخ دارد و نقطه اتکای آن هم همان چند تا سفال و کاسه کوزه شکسته است و چند تا سنگ سرتیز – که باستان‌شناس روی آن کار می‌کند – و دو سه تا نقش‌ونگار ابتدایی شکسته بسته پنجه کلاغی که فی‌المثل در غار هوتو یا تپه گیان به دست می‌آورد. تاریخ هفت هزار ساله را می‌خواهد هفتاد هزار ساله کند. ما تاریخ را از این نمی‌توانیم جلو ببریم ولی باستان‌شناسی چاه را پای دریا کنده. ما را به هزاره‌های دور و دراز پیش‌ازتاریخ دارد پیوند می‌دهد ... .
باستان‌شناسی دارد صفحات و فصول این کتاب را به تدریج پیدا و وصله‌پینه می‌کند و در دسترس اهل تاریخ می‌گذارد. او سرنا را از سر گشادش به صدا درآورده است و اتفاقاً آهنگ دلپذیری نیز از آن برخاسته است. باستان‌شناسی هر چه بیشتر به آن طرف وارد می‌شود، در واقع بیشتر آب به آسیاب کهنۀ تاریخ می‌ریزد. باستان‌شناسی تاریخ را از اوهام و خرافات نجات می‌دهد، تارهای عنکبوتی بعضی افسانه‌ها که خود ما مورخین اصرار داریم آنها را بر گرد حوادث تاریخی ببینیم، باستان‌شناسی آنها را پاره می‌کند و دور می‌اندازد و حقیقت را روشن می‌کند. اگر این نیروی افشاگر باستان‌شناسی نبود، هنوز هم اهل تاریخ، مثل مگس که در دام نیرومند عنکبوتی گرفتار شده باشد، فقط در حول‌وحوش همان تارها «وزوز» می‌کرد ... .
زنده‌یاد استاد دکتر محمدابراهیم باستانی‌پاریزی

هزار واژه چهارزبانه پزشکی

کارشناس فرهنگی تاجیک: بیش از هر چیز بر سرنوشت زبان فارسی گریستیم

مراسم رونمایی از «هزار واژه چهار زبانه پزشکی» با حضور اندیشمندان و فرهنگ‌دوستان ایرانی و تاجیکی در تاجیکستان برگزار شد. در این جلسه، بر توجه بیشتر بر گسترش زبان فارسی به عنوان زبان علم تأکید شد.

 مراسم رونمایی از کتاب «هزار واژه چهارزبانه پزشکی» با حضور جمعی از اهالی فرهنگ و اندیشمندان ایرانی و تاجیکی روز گذشته، ۲۴ شهریورماه، در تاجیکستان برگزار شد. چندی پیش و قبل از انتشار این اثر، خبری مبنی بر رد ۱۶ هزار واژه پیشنهادی فرهنگستان زبان از سوی تاجیک‌ها عنوان شد، اما حالا پس از حدود یک‌ماه از چاپ این کتاب در تاجیکستان، اهالی فرهنگ و ادب دو کشور، انتشار این اثر را مایه همدلی فارسی‌زبانان و موجب تقویت روابط فرهنگی دو کشور دانستند.

عبدالخلیل خالق‌زاده، رئیس بیمارستان بین‌المللی ابن سینا در تاجیکستان، در این مراسم، انتشار این اثر را در دانستن زبان مادری در علم پزشکی برای متخصصان مفید ارزیابی کرد. او سخنان خود را با سروده‌ای از رودکی، پدر شعر فارسی آغاز کرد و گفت:

تا جهان بود از سر آدم فراز،
کس نبود از راز دانش بی‌نیاز

مردمان بخرد اندر هر زمان،
راه دانش را به هر گونه زبان

گرد کردند و گرامی داشتند،
تا به سنگ اندر همی بنگاشتند

دانش اندر دل چراغ روشن است،
وز همه بد بر تن تو جوشن است

همان طوری، که پیر خرد پنجرود گفته، زبان ابزاری است، که انسان در هر رشته‌ای تجربه خود را توسط آن ثبت می‌کند و به آیندگان میراث می‌گذارد. زبان است، که آدمیت را از تجربه گذشتگان آگاه می‌کند و امروزیان را دیگر نیاز نیست بروند از صفر آغاز کنند، یا خطاهای گذشتگان را تکرار کنند.

عبدالخلیل خالق‌زاده رئیس بیمارستان بین‌المللی ابن سینا

رئیس بیمارستان بین‌المللی ابن سینا در تاجیکستان: دانستن زبان مادری واجب است

وی ادامه داد: نشر کتاب اصطلاحات پزشک، که امروز ما شاهد رونمایی‌اش هستیم، با زحمت پژوهشگاه فرهنگ فارسی-تاجیکی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، کمیته زبان و اصطلاحات نزد حکومت جمهوری تاجیکستان، برگرفته از “فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی با دستگیری مالی بیمارستان بین‌المللی ابن سینای تاجیکستان، در حجم بیش از ۵۰۰ صحیفه میسّر گشت. در زبان ما مثلی هست، که می‌گوید: «هر کس به زبان خود زبان‌دان گردد/ دانستن صد زبان آسان گردد»؛ بر همه آشکار است، که وقت تولید کامپیوتر استحصال‌کننده، نرم‌افزاری روی آن پیش‌نصب می‌کند، که برنامه عامل می‌نامند. این برنامه عامل روی دستگاه نصب می‌شود و بعداً برنامه‌های کار روی آن ضم شده و کار می‌کنند. اگر برنامه عامل به یک زبان نصب شده باشد و برنامه‌های بعد به زبان دیگر ریخته شوند، ظرفیّت کاری دستگاه کاهش می‌یابد و در مدت کوتاهی خراب می‌شود. به باور متخصصان، زبان مادری انسان چیزی شبیه برنامه عامل است، که از طریق ژن به کودک منتقل می‌شود و کسی، که زبان مادری خود را خوب می‌داند حتماً در رشته خودش موفق می‌شود.

رئیس بیمارستان بین‌المللی ابن سینا در تاجیکستان در ادامه بر دانستن زبان مادری در رشته‌های تخصصی مانند پزشکی تأکید کرد و افزود: در بخش پزشکی، که ما طول ۸ سال دست‌اندرکار هستیم، اساساً زبان روسی و لاتین بیشتر روی کارند. دانستن زبان روسی خوب است و دانستن زبان‌های دیگری، که زبان علم هستند نیز مفید است، ولی دانستن زبان مادری واجب است، زیرا راز موفّقیت است. باور دارم، که این کتاب در دانستن زبان مادری در علم پزشکی به متخصصان بی‌نهایت کمک می‌کند.

به گفته خالق‌زاده؛ زبان علم از زبان ادبی دقیق‌تر است؛ به این معنی که اگر در نظم و نثر در انتخاب واژه آزاد باشیم، در علم، متخصص فقط از اصطلاحات علم، که مصوّبند می‌تواند استفاده کند؛ وگرنه سوء تفاهم به وجود می‌آید و حتی می‌تواند فاجعه به بار بیاورد. اطمینان دارم، که چاپ کتاب “هزارواژه چهارزبانه پزشکی” قدم مؤثری در تنظیم اصطلاحات پزشک خواهد بود و این اهمیت دیگر کتاب حاضر را روشن می‌سازد. به تمامی دست‌اندرکارانی که در آماده کردن این اثر زحمت کشیده‌اند، مخصوصاً رئیس پژوهشگاه فرهنگ فارسی-تاجیکی سفارت جمهوری اسلامی ایران جناب حسن قریبی و کارمندانشان سپاس و به اهل کارمندان طبّ این تحفه را شادباش می‌گویم.

عبدالرحیم زلفانیان، پژوهشگر و‌ نماینده کمیته زبان و اصطلاحات تاجیکستان

فعال فرهنگی تاجیک: بیش از هر چیز بر سرنوشت زبان گریستیم

ارشاد سلیمانی، روزنامه‌نگار تاجیک نیز در ادامه این مراسم، در ادامه این مراسم، تلاش‌ها برای احیای زبان فارسی را کافی ندانست و گفت: بعد جراحی سیاسی آسیای مرکزی از جانب روس‌ها فرهنگیان تاجیک برای دو چیز از همه بیش گریه و ناله کردند؛ یکی از این دو، سرنوشت زبان است؛ خواه بخواهیم آن را فارسی بنامیم و خواه تاجیکی. متأسفانه کارهای عملی که برای زبان کردیم به اندازه ناله و شیونمان نبوده است.

سید بلال قربانف، پژوهشگر و نماینده وزارت تندرستی از دیگر میهمانان مراسم رونمایی

او یکی از علل بروز این ضعف را نادیده گرفتن وجوه مختلف زبان از سوی برخی کارشناسان و مسئولان دانست و ادامه داد: برخی‌ها در تاجیکستان، بدبختانه شماری از مسئولان، عالمان و شوربختانه یک قسم زبان‌شناسان بر این نظرند که زبان تنها برای کارهای ادبیات و روزنامه‌نگاری کردن و امورات فرهنگی است و بس. این دیدگاه نظر بسیار ساده و اشتباهی در مورد زبان است. توانمندسازی زبان و همگون‌کردن اصطلاحات و معیاری کردن زبان برای توسعه دادن فکر ملّی است. بدون این که زبان مادری ما در وطنمان زبان علم شود، ما نمی‌توانیم در هیچ رشته‌ای موفق باشیم و همین طور موفق شویم. تجربه یک یا دو نفر استثناست و نمی‌تواند شامل حال همگان باشد. زبانی توانمند و جامع است که فکر ملّی می‌زاید و همه گویشوران آن، از فیزیکدان و کیمیادان تا ادیب و جامعه‌شناس و ریاضی‌دان و سیاستمدار مفکوره ملّی می‌سازند.

سلیمانی همچنین گریزی به پایان‌نامه‌ها و نظر دانشگاهیان به مقوله زبان هم زد. به گفته او؛ بعضی‌ها می‌گویند که ما باید آثار علمی‌مان و پایان‌نامه‌ها را با زبان و روسی و انگلیسی بنویسم تا از علم جهانی جدا نشویم. حرف درستی است، امّا علم تاجیک پیش از همه باید برای نجات ملّی ما خدمت کند و این کار تنها در صورتی امکان‌پذیر می‌شود که زبان آن جامع، معیاری و همگانی باشد. برای یک ملّت بدبختی کلان است که زبانش در وطنش فکر ملّی نمی‌زاید و همگانی نشده است. سبب اصلی و اساسی این که زبان علم و کارگزاری دانشمندان ما ملّی نیست. این است، که در خانواده‌های علمی و فرهنگی ما بعد از یک نسل، نسل دیگر هویّت‌باخته می‌شوند و دیگر پیوندی به محیط ملّی خود نمی‌گیرند؛ از این رو نشر «هزار واژه پزشکی» به چهار زبان کار بسیار ارزشمندی است و پشتیبانی مالی بیمارستان ابن سینا هم از این پروژه ستودنی است. امیدوارم، که این گونه کارها را بتوانیم بیشتر انجام دهیم.

کرامت‌الله عثمان، عضو شورای همگون‌سازی کمیته زبان و‌اصطلاحات از دیگر میهمانان این مراسم

حسن قریبی نماینده فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مراکز علمی و پژوهشی تاجیکستان، نیز در ادامه این مراسم ضمن تشکر از همکاری پزشکان، پژوهشگران و گروه فنی این طرح گفت: یکی از مهمترین و جسورانه‌ترین تصمیم‌هایی که در تاجیکستان صاحب‌استقلال گرفت تصمیم درباره تعیین زبان دولتی بود. بدیهی است که این تصمیم مهم نیازمند اجرای کار‌های مهم بود و یکی از این کارها تشکیل کمیته زبان و اصطلاحات زبان است.

آیا زبان فارسی با تاجیکی متفاوت است؟

وی با ذکر خیر از مرحوم دادخدا سیم‌الدین نخستین رئیس کمیته زبان از اینکه در داد و ستد‌های فرهنگی تاجیکستان پیشنهاد دهنده‌ء فعالی بوده‌است قدردانی کرد و افزود: امضای تفاهم‌نامه همکاری میان کمیته زبان و فرهنگستان یکی از این پیشنهادها بود که برگزاری همایش مسائل واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی و برگردان مصوبات فرهنگستان به خط سیریلیک از نمونه‌های این همکاری است و لازم به ذکر است که فرهنگستان نیز چند سال پیش فرهنگ اصطلاحات طبی تاجیکستان را دریافت کرده بود.

قریبی در پاسخ به سوالی که آیا عنوان چهارزبانه به معنی متفاوت بودن زبان فارسی و تاجیکی است؟ گفت: در این عنوان منظور از زبان، زبان گفتاری تاجیکان امروز در تاجیکستان است. برای مثال در ردیف تاجیکی این کتاب اصطلاحاتی چون گُرده معادل کلیه، همشیرهء شفقتی معادل پرستار و‌ ماشین یاری تعجیلی معادل آمبولانس و … گنجانده شده است.

رحیم زلفانیان، نماینده کمیته زبان و اصطلاحات تاجیکستان هم در این نشست گفت، کمیته از نشر این کتاب استقبال می‌کند و این گونه کارها را برای همگونسازی اصطلاحات خیلی ارزشمند می‌داند.

حسن قریبی رئیس پژوهشگاه فرهنگ فارسی_تاجیکی و‌نماینده فرهنگستان

مراسم رونمایی از این اثر با حضور سید بلال قربانف، پژوهشگر و نماینده وزارت تندرستی، کرامت‌الله عثمان، عضو شورای همگون‌سازی کمیته زبان و‌اصطلاحات و عبدالرحیم زلفانیان، پژوهشگر و‌ نماینده کمیته زبان و اصطلاحات تاجیکستان از دیگر میهمانان حاضر در این مراسم بودند.

کتاب هزارواژۀ پزشکی (روسی ــ تاجیکی ــ انگلیسی ــ فارسی) به‌کوشش گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و کمیتۀ زبان و اصطلاحات تاجیکستان، و به‌پیشنهاد و با پیگیری پژوهشگاه فرهنگ فارسی ــ تاجیکی و با پشتیبانی بیمارستان بین‌المللی ابن‌سینا در تاجیکستان در ۵۴۴ صفحه تهیه و منتشر شده است.

هدف از تألیف این فرهنگ آشنا ساختن متخصصان حوزه‌های پزشکی در هر دو کشور با شیوه‌های واژه‌گزینی یکدیگر و مواد و روش‌های گوناگون واژه‌سازی برای اصطلاحات علمی اروپایی (عمدتاً انگلیسی و روسی) است. در تألیف این فرهنگ، به‌منظور ایجاد سهولت استفاده برای مخاطبان تاجیک، علاوه بر معادل فارسی و لاتینی کلمات، بخش‌های دیگری نیز به آن افزوده شده است که عبارت‌اند از: نویسه‌گردانی تعریف‌های فارسی به‌خط سیریلیک؛ ارائۀ معادل‌ها و تعریف‌های تاجیکی؛ ارائۀ معادل‌های روسی. این مجموعه شامل واژه‌های پزشکی، علوم پایۀ پزشکی، دندان‌پزشکی، شنوایی‌شناسی، علوم سلامت و دام‌پزشکی است.

باشگاه خبرنگاران پویا

PrintFriendly and PDF